Umræða og fréttir

Ætlunin er að fá lækna til að rita um hugðarefni sín í næstu tölublöðum Læknablaðsins. Hrafnkell ríður á vaðið. Læknar eru hvattir til að feta í hans fótspor og senda blaðinu pistil.

Mér hefir alltaf þótt gaman að lesa. Líklega hefi ég nýlega verið orðinn læs, er ég fékk Bombí Bitt eftir Frithiof Nilson Piraten í þýðingu Helga Hjörvar í jólagjöf. Á þessum árum var sá góði siður enn við lýði að ljós var látið loga alla jólanóttina. Ég lauk við bókina um nóttina. Ekki þótti þetta kristilegt athæfi, en var látið kyrrt liggja.

Á námsárum mínum var nauðsynlegt að kunna einhver skil á Laxness og Hemingway. Því miður þóttu mér þeir félagar og ýmsir aðrir mun skemmti­legri en námsbækurnar. Þetta olli mér nokkrum erfiðleikum síðar. Mér fannst ég vera að svíkjast um ef ég las annað en námsbækur. Enn verra reynd­ist þetta eftir að ég lenti í þeim hremmingum að kenna læknanemum.

Engum kennara fellur það í geð að standa á gati fyrir framan nemendur sína. Vissulega kom það fyrir mig, en olli ekki teljandi sálarkvölum. Nú er mér ljóst að ég var heppinn ella hefði ég forpokast miklu fyrr. Kennsla veitir aðhald. En ég hét mér því að þegar kæmi að starfslokum skyldi ég lesa og lesa mikið og þá helst þær heimsbókmenntir er mér væru lítt kunnar. Undanfarin ár hefi ég dundað mér við þetta og mun halda því áfram, af nógu er að taka. Ég byrjaði reyndar á Cervantes, síðan komu Shakespeare, Fjodor Dostojevski, Leo Tolstoj, Thomas Mann, Steinbeck og margir fleiri. Ég mundi ráðleggja öllum sem fara að sjá leikrit að lesa þau fyrst heima hjá sér. Að lesa Hinrik IV og sjá hann síðan á sviði er upplifun. Ekki þarf að kynna þýðingar Helga Hálfdanarsonar á leikritum Shakespeares. Einar Bragi hefir og þýtt og gefið út leikrit Strindbergs og Ibsens.

Það er merkilegt að enn í dag hafa menn gaman af að lesa skáldverk frá Rússlandi er gerast á 19. öld. Ekki ætla ég mér þá dul að gera upp á milli þessara ágætu höfunda, en ofarlega set ég East of Eden eftir Steinbeck og Buddenbrooks eftir Thomas Mann. En nú er sá ónefndur er harðastur var undir tönn, en það er auðvitað James Joyce og bók hans Ódysseifur. Hún verkar á nútímamenn eins og Fjallið Eina segir Halldór Laxness. Hann telur hana einnig gnæfa yfir umhverfið eins og fjallið Keili. Ef menn þykjast vera að grauta eitthvað í bókmenntum verður ekki hjá því komist að glíma við Joyce. Það er vissulega mikið afrek hjá Sigurði A. Magnússyni að snara þessu verki á íslensku. Ekki er ég dómbær ágæti þýðingar hans. Ég ætla mér við tækifæri að pæla í gegnum Ulysses á frummálinu og hafa þýðingu SAM við hendina. Mig minnir að lýsingin á Molly Bloom sé um 50 síður og líklega aðeins eitt greinarmerki á þessum síðum. Bókin gerist á einum degi í Dublin svo að verkefnið er áhugavert.

Yngri íslenska höfunda hefi ég nokkuð lesið. Ég tel þá nafna Einar Kárason og Einar Má Guðmundsson bera hæst. Þeir nálgast stundum snilli Laxness. Sturlungu hefi ég haft í seilingar­fjarlægð í meira en 30 ár. Hún hefir þann kost yfir flestar bækur að hana má lesa aftur og aftur. Alltaf rekast menn á eitthvað er þeir hafa ekki veitt athygli áður. Líklega mætti helst jafna henni við Biblíuna. Alltaf hefi ég haft hana handbæra á öllum lengri ferðum. Nú er ég svo heppinn að fá að vera í félagsskap fólks er fer einu sinni á ári á Sturlungaslóðir. Stjórnendur hópsins undirbúa ferðina af mikilli kostgæfni. Ekki aðeins kanna þeir leiðina og leita að hófförum frá 13. öld, heldur hafa þeir einnig tal af bændum. Bændur búa oft yfir ótrúlegri þekkingu um atvik og staðhætti úr Sturlungu. Ekki var Skúli bóndi á Svignaskarði í neinum vandræðum með að sýna okkur klettinn, sem Svarthöfði hratt fram af hestinum og fór sjálfur á eftir. Við keyrðum upp með Gljúfurá og Skúli benti á dranginn austan árinnar. Hann er í beina stefnu frá Skógum að Álftártungu en einmitt þar lá leið Svarthöfða. Auðvitað vissi Skúli um rústirnar af bæ Sturlu sagnameistara, en hann bjó um tíma í Svignaskarði og færði bæinn upp á hamrana og þar voru rústirnar. Einnig taldi hann sig vita hvar þessi 100 naut Snorra Sturlusonar urðu úti. En ekki leist mér á er við komum að Álftá. Nú þótti mér höfundi Þórðarsögu kakala bregðast bogalistin. Ekki gat þessi árspræna, naumast í hófskegg, seinkað för manna. En bóndinn á Álftá leysti þetta vandamál að bragði. Hann réði okkur til að skoða Álftá að vetrarlagi í snjóþyngslum, þá myndum við skilja söguna rétt. Þórður kakali var þarna á ferð í lok nóvember 1242 og það var snjór á jörðu.

Sturlunga er líklega til á flestum heimilum á Ís­landi. Sigurður Kristjánsson bóksali hóf útgáfu á Íslendingasögunum um aldamótin 1900 og seldi ódýrt. Þá fyrst hafði íslensk alþýða efni á að eignast þær á prenti og þær munu hafa selst vel. Sturlunga var gefin út í þessum flokki og einnig hjá Norðraútgáfunni um miðja síðustu öld. Þetta er sennilega ástæða þess að flestir virðast halda að Sturlunga sé ein af Íslendingasögunum, ef til vill nokkuð skrýtin Íslendingasaga. En það er fjarri lagi. Vissulega er Sturlunga skrifuð á svipuðum tíma og margar Íslendingasögur, það er að segja á ofanverði 13. öld og ekki óhugs­andi að einhverjir Sturlunguhöfundar hafi skrifað Íslendingasögur. En sá er reginmunur að Sturlunga er skrifuð af samtíðarmönnum, en höf­undar Íslendingasagna eru að lýsa 300 ára göml­um atburðum. Sturla Þórðarson, höfundur Ís­lendingasögu í Sturlungusafninu, var sjálfur í Ör­lygsstaðabardaga, hann var í brúð­kaup­­inu á Flugumýri, þó ekki í brennunni. Hann var viðriðinn marga aðra stórviðburði á Sturl­ungaöld. Enginn efast um sannsögli eða hlut­leysi hans, hvort sem hann segir frá frændum sín­um, vinum eða óvinum. Hann og aðrir höfundar Sturl­ungusafnsins höfðu og aðgang að skriflegum heim­ildum. Þórður kakali lét lesa upp rollu langa við hirð Hákonar Noregskonungs um skipti þeirra Sturlunga og Haukdæla. Við vitum að Þórður Narfason lög­mað­ur á Skarði á Skarðsströnd (d. 1308) setti saman Sturlungusafnið. Hann hafði í fórum sín­um margar sögur eftir óþekkta höfunda, auk Ís­lendingasögu Sturlu Þórðarsonar. Hann bútaði niður þessar sögur og setti saman til að reyna að fá fram rétta tímaröð. Ekki skulum við nú áfellast Þórð blessaðan fyrir þessa meðferð á merkum bókum, allar þessar sögur eru nú glataðar nema Hrafns saga Sveinbjarnarsonar. Frumrit Þórðar er einnig glatað en til eru tvö forn skinnhandrit (frá miðri 14. öld) rituð eftir frumriti Þórðar. Að vísu er hluti þessara tveggja handrita glataður. Árna Magnússyni tókst aðeins að finna 30 blöð af Reykjafjarðarbók, líklega voru blöðin um 180 í upphafi. Ekki er kunnugt hvort hann fann einhver blöð í rúmbæli móður Jóns Hreggviðssonar á Rein. Sem betur fer voru eftirrit á pappír gerð af báðum skinnbókunum meðan þær voru að mestu heilar. Skrifarar voru að vísu misgóðir, skutu inn setningum og slepptu öðrum.

Íslendingar ættu að lesa Sturlungu. Fáar þjóðir munu eiga sögu sína frá 13. öld, skráða af samtíma­mönnum. Vissulega er hún ekki auðveld viðureignar í fyrstu. Helst þurfa menn að hafa við höndina svonefnda Lýðveldisútgáfu er kom út 1946 fyrir tilstuðlan Magnúsar dósents. Þar voru engin smámenni að verki, Jón Jóhannesson, Kristján Eldjárn og Magnús Finnbogason. Formáli prófessors Jóns er ómetanlegur öllum lesendum Sturlungu, þar er dregið saman allt er máli skiptir um ritverkið svo betur verður naumast gert. Þá er þar að finna textaskýringar, ættarskrár, kort og aðrar nytsamar upplýsingar. Því miður hefir þetta gagnmerka rit verið ófáanlegt árum saman. Svart á Hvítu gaf út Sturlungusafnið fyrir mörgum árum með líku sniði og þar er einnig að finna margt nytsamlegt til skilnings á Sturlungu.

Að endingu skal þess getið að flestar bækur sem hér eru nefndar eru fengnar að láni hjá þeirri ágætu stofnun Bókasafni Garðabæjar, en þar situr vinsemd og hjálpsemi í fyrirrúmi.

Hrafnkell á heimili sínu í Garðabæ og fyrir framan hann er auðvitað Sturlunga.